У паход супраць непісьменнасці. М. Капач, М. Мельчанка

У паход супраць непісьменнасці

Згодна з дэкрэтам і дэкларацыяй Усерасійскага выканаўчага камітэта ад 16 кастрычніка 1918 г., усе школы, якія існавалі ў дарэвалюцыйны час (земскія, царкоўнапрыходскія, гімназіі, хедары і іншыя) замяняліся адзінай працоўнай школай. Яна падраздзялялася на школу першай (I—VII класаў) і другой (VIII—IX класаў) ступеняў. Сямігодка — асноўная агульнаадукацыйная школа. Яна магла існаваць як у поўным складзе, так і ў выглядзе асобных канцэрнаў. Першы канцэрн сямігодкі (0—III класы) даваў пачатковую адукацыю, другі (IV—VII класы) — агульнаадукацыйная школа.

Справу адукацыі ў цяжкія пасляваенныя гады даводзілася пачынаць з нуля. Настаўнік Махнавіцкай школы Адам Якаўлевіч Дарашэвіч у дакладной запісцы раённаму кіраўніцтву пісаў:

«Школа адкрыта ў 1904 г. земствам. Да 1920 г. размяшчалася ў наёмнай кватэры, затым пад школу адышоў дом былога маёнтка. У час грамадзянскай вайны белапалякамі і балахоўцамі знішчана амаль уся школьная маемасць. Няма ні школьнай шафы, ні класных сталоў, ні класнай дошкі. Вучнёўскія парты сапсаваны, засталося ўсяго 18 двухмесных парт. Кніг для чытання таксама няма. Школу неабходна забяспечыць падручнікамі па гісторыі, рускай і краявой, прыродазнаўстве і геаграфічнымі картамі. У канцы мінулага года было ўсяго 85 вучняў, хлопчыкаў 74, дзяўчынак 6».
 
Такое становішча было характэрным практычна для ўсіх школ горада і павета.
Да 1924 г. у Мазыры працавалі чатыры школы, у тым ліку дзве поўныя і дзве няпоўныя сямігадовыя, у якіх займалася 1350 вучняў, чвэрць з іх дзяўчынкі, і працавала 40 настаўнікаў.
На тысячу душ насельніцтва ў горадзе вучылася 197 чалавек, у мястэчках 140, у вёсцы — 80 чалавек.

У раёне (у сучасных межах) існавала 37 школ, з якіх 26 былі аднакамплектныя, 7 — двухкамплектныя і 1 — трохкамплектная. Працавала на сяле 48 настаўнікаў. Школы адкрываліся ва ўсіх вёсках, дзе былі ўмовы — неабходная колькасць дзяцей, памяшканне.
Працавалі школы ў вёсках Пянькі, Рэдзька і іншых.

Дзяржаўнымі мовамі ў 20-я гады ў Беларусі лічыліся 4 мовы — беларуская, руская, польская і яўрэйская, а навучанне ў школах вялося на 8 мовах.

Паводле Усесаюзнага перапісу 1926 г. у Мазыры жыло 4666 мужчын і 4957 жанчын, з іх адукаванымі адпаведна лічыліся 3527 і 3333.

Беларусізацыя школ ішла паступова. Напрыклад, у мазырскіх школах у 1924 г. выкладанне на беларускай мове пачыналася з малодшых класаў, у старэйшых навучанне ішло на рускай мове, а беларуская вывучалася як адзін з прадметаў. Да 1928 г. 80 працэнтаў школ рэспублікі былі беларускамоўнымі.

Валоданне беларускай мовай было абавязковым для кожнага дзяржаўнага служачага. Яны здавалі экзамен па веданні мовы. Даваўся час на яе вывучэнне, праводзіўся паўторны экзамен.
Калі чалавек і ў другі раз не здаваў экзамен, яго вызвалялі з работы. У аддзелах народнай адукацыі прадугледжваліся работнікі, якія б ведалі польскую, яўрэйскую і іншыя мовы, на якіх вялося навучанне ў школах.

Вырашалася і праблема ліквідацыі непісьменнасці дарослага насельніцтва. Па звестках на 1 студзеня 1925 г. колькасць непісьменных па Мазырскім раёне складала 3294 чалавекі. Для ліквідацыі непісьменнасці адкрываліся школы работай моладзі і школы для дарослых. У сярэдзіне 20-х гадоў у Мазыры ў такіх школах навучалася 120 чалавек, з іх 90 вучылася ў школе на фабрыцы «Чырвоны Кастрычнік». У 1927/28 навучальным годзе працавалі і тры апорныя пункты ліквідацыі непісьменнасці. Гэта работа актывізавалася ў 1929 г., калі было створана таварыства «Прэч непісьменнасць».

Выпуск школы №8, г. Мозырь, 1926 год

Школы па ліквідацыі непісьменнасці сярод дарослых (лікбезы) былі арганізаваны практычна ва ўсіх населеных пунктах раёна. Для стварэння ячэек таварыства «Прэч непісьменнасць» у вёсках праводзіліся сходы насельніцтва. 5 снежня 1929 г. на сходзе ў Бібіках у ячэйку таварыства запісаліся 33 чалавекі. Заняткі праводзіліся тры разы ў тыдзень — у аўторак, сераду і пятніцу. Праводзілі іх настаўнікі Бібікаўскай школы.

Третий выпуск Бибиковской школы 1937 год

У 20-я гады кожны год заканчвалі школу лікбеза каля 150 жыхароў раёна.
У сяго атрымалі веды па пісьму, чытанні, арыфметыцы і іншых прадметах больш за 3000 чалавек. Настаўнікі патрабавалі ад навучэнцаў сур’ёзных адносін да вучобы. На экзаменах выпускнога класа лікбеза пры Слабадской школе выпускная камісія атэставала 17 чалавек, 12 пакінула на паўторны год навучання.

У 1924 г. урад Беларусі прыняў пастанову аб развіцці школьнай сеткі, каб на працягу дзесяці гадоў ажыццявіць усеагульную пачатковую адукацыю і пачаць пераход да сямігадовай. Ствараліся пачатковыя школы з разлікам на 100 вучняў — 50 на настаўніка. У цэнтрах сельскіх Саветаў будаваліся сямігадовыя школы на 320 вучняў. Гэтая пастанова мела важнае значэнне і для Мазырскага раёна, дзе школьным навучаннем было ахоплена толькі 2379 дзяцей, або 60 працэнтаў.

Выпуск 1-шай Мазырскай сямигадовай працоунай школы III-IV Кляса 1929-30

Былы настаўнік М, I. Варабей разказвае аб радасці сялян Стрэльска, калі ў 1932 годзе тут была адкрыта пачатковая школа. Яна мела два класныя пакоі, у кожным заняткі вёў настаўнік з дву­ мя класамі. Вучыліся дзеці ва ўзросце 8—12 гадоў.

Выпуск Слободской школы 1931 год

Першая ў сельскай мясцовасці сямігодка была адкрыта ў 1924 г. у Слабадзе, дзе вучыліся дзеці з 10 населеных пунктаў. Затым гэтая школа ў 1936 г. была пераўтворана ў сярэднюю.
Першы яе выпуск адбыўся ў 1939 г. 3 цягам часу такія школы былі адкрыты ва ўсіх цэнтрах сельскіх Саветаў. Дзеці пасля пачатковай школы ахвотна ішлі ў пяты клас сямігадовай школы, хоць многім прыходзілася пераадольваць па 10—20 кіламетраў. Хадзіць пешшу ў сямігадовыя школы было звычайнай з’явай.

У 1932/33 навучальным годзе Савет народных камісараў БССР прыняў рашэнне аб абавязковай сямігадовай адукацыі. У верасні 1939 г. у 10 сярэдніх і няпоўных сярэдніх школах Мазыра вучылася 3547 школьнікаў.

Акрамя агульнаадукацыйных школ у Мазыры працавалі спецыяльныя навучальныя ўстановы. У 1923 г. была адкрыта прафесійная школа па дрэваапрацоўцы, у 1926 г. — педагагічны тэхнікум, у 1937 г. — медыцынскае вучылішча.

Яскравай была статыстыка і культурных пераўтварэнняў. 3 1935 г. працаваў калгасна-саўгасны тэатр, у 1938 г. ён быў рэарганізаваны ў Палескі абласны драматычны тэатр. Было 15 клубаў, гарадская бібліятэка, а таксама некалькі бібліятэк на прадпрыемствах.

Первый выпуск Михалковской школы, 1935 год

Второй выпуск Михалковской школы, 1936 год

Ва ўсіх буйных населенье пунктах — Асаўцы, Глініцы, Скрыгалаве, Слабадзе, Міхалках, Мялешкавічах і іншых былі адкрыты хаты-чытальні. У Міхалках, Скрыгалаве, Мялешкавічах створаны духавыя аркестры. 3 мая 1921 г. пачала выходзіць гарадская, а затым аб’яднаная газета, з 1938 па 1953 г. выдавалася абласная газета «Бальшавік Палесся». На кожным прадпрыемстве і ў калгасе выходзілі насценныя газеты. У Мазыры з 1932 г. працаваў кінатэатр, сельскіх жыхароў абслугоўвалі тры перасоўныя кінаўстаноўкі.
 

М. Капач, М. Мельчанка