Цяжкія, але шчаслівыя гады. 3 ўспамінау аднаго з першых савецкіх настаунікау на Палессі У. І. Мазуркевіча.

Цяжкія, але шчаслівыя гады.

3 ўспамінау аднаго з першых савецкіх настаунікау

на Палессі У. І. Мазуркевіча.

Мне многа разоў даводзілася пісаць і змяшчаць у друку рэцэнзіі і анатацыі на творы розных аўтараў. Але тут справа асобая. Кнігі Уладзіміра Іпалітавіча Мазуркевіча, нашага земляка, удзельніка станаўлення Савецкай улады на Палессі, аднаго з першых беларускіх настаўнікаў, як такой не існуе. Ды ён і не ставіў перад сабою падобную мэту. Але кіруемы добрым пачуццём расказаць нашай моладзі аб першых гадах Савецкай улады на Мазыршчыне, паказаць, як ідэі вялікага Леніна дапамаглі маладому чалавеку вызначыць сваё месца ў новым жыцці, Уладзімір Іпалітавіч падрыхтаваў ёмісты рукапіс, які даслаў з Куйбышава Мазырскаму райкому КПБ.
Вялікі жыццёвы шлях прайшоў гэты чалавек (4 лістапада яму споўніцца 80 гадоў), хаця і не займаў значных пастоў: настаўнік, будаўнік, інжынер-будаўнік, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Аб такіх кажуць: партыі радавы. У жыцці Уладзіміра Іпалітавіча найбольш цяжкімі, але шчаслівымі гадамі па яго ўласнаму признанию былі 1916—1924 гг. Доўгі час ён вёў дзённік, запісы з якога потым леглі ў аснову ўспамінаў.
Сын беднага селяніна вёскі Гостаў Уладзімір Мазуркёвіч восенню 1913 года з вялікай цяжкасцю паступіў у Мазырскае вышэйшае чатырохкласнае вучылішча, дзе пачынае далучацца да рэвалюцыйнай работы. Першыя бальшавіцкія лістоўкі, першая брашура У. I. Леніна. першая адкрытая агітацыя ад імя Мазырскага падпольнага камітэта РСДРП былі школай рэвалюцыйнай загартоўкі Уладзіміра Мазуркевіча.
Грымнуў Вялікі Кастрычнік. Пачаліся карэнныя сацыяльныя пераўтварэнні ў краіне. Яны дайшлі і да самых аддаленых вёсак і хутароў глухога Палесся. У вёскі накіроўваліся арганізатары Савецкай улады. I сярод іх — Уладзімір Іпалітавіч Мазўркевіч. Ён быў шчаслівы, што ехаў у свае родныя мясціны.
5 сакавіка 1918 года адбыліся першыя выбары ў Гостаўскі сельскі Савет, сакратаром якога выбралі аўтара ўспамінаў. Нялёгкімі былі першыя крокі Савецкай улады ў вёсцы. Ішла вострая класавая барацьба. Кулакі і іх падпявалы нярэдка браліся за зброю. Іншы раз ноччу з-за вугла раздаваліся стрэлы. Але новы час ламаў вякамі склаўшыйся ўклад жыцця, мяняў характары людзёй. У рукапісу прыведзены цікавыя прыклады. Чытач даведаецца аб першым свабодным святкаванні Першамайскага свята ў 1918 годзе, пасяджэнні грамадскага сельскага суда і іншых фактах.
Восенню таго ж года У. Мазуркевічу даручылі арганізаваць першую савецкую школу ў суседняй вёсцы Боўгарцы. Гэта была веска з жудаснай беднасцю, акружаная непраходнымі балотамі. Невыпадкова ў Боўгарцы звіла гняздо рэлігійная фанатичная секта. Таму барацьбу за школу прыйшлося пачынаць з антырэлігійнай работы. Малады настаўнік дабіўся склікання агульнага сходу сялян, які вынес рашэнне аб адкрыцці школы.
Акрамя работы з дзецьмі, настаўніку, адзінаму пісьменнаму чалавеку ў вёсцы, патрабавалася шмат часу для растлумачэння сялянам савецкіх законаў, для наладжвання агітацыі за новую ўладу і ажыццяўлення яе першых мерапрыемстваў у вёсцы.
Праз год павятовы аддзел народнай асветы даручае У. Мазуркёвічу арганізаваць першую савецкую школу ў вёсцы Загорыны. Некаторыя спрабавалі ўжо зрабіць гэта, але не атрымлівалася: веруючыя сяляне на чале з царкоўным старастам зрывалі сельскія сходы, дзе рашалася пытанне аб школе.
Не адразу атрымалася і ў Мазуркевіча. Зноў веруючыя ўзялі верх над астатняй масай сялян. Спатрэбілася настойлівая работа з беднякамі, найбольш свядомымі жыхарамі вёскі. Сярод іх Уладзімір Іпалітавіч хутка заваяваў аўтарытэт не толькі адданасцю новай уладзе, але і тым, што яго бацька ў 1892 годзе заклікаў аднасяльчан выступіць супраць мясцовага памешчыка Лянкевіча. «Бунтаўшчыка» жорстка збілі шомпаламі казакі і жандары, памешчык выселіў яго з Загорын, а дом разбурыў.
На наступным сходзе бедната перамагла. У былым памешчыцкім доме адкрылі школу. Амаль адначасова пачаліся заняткі з дарослымі.
Гэта быў трывожны час. У 30 кіламетрах праходзіла лінія Заходняга фронту. Неўзабаве разам з гарматнымі стрэламі фронт прыйшоў і ў Загорыны, паявіліся белапалякі. У вёску вярнуўся былы памешчык. Усюды шукалі «бальшавіка Мазуркевіча, сакратара сельсавета і настаўніка...»
Уладзіміру Іпалітавічу Удалося ўцячы з вёскі, уступіць у партызанскі атрад, сфарміраваны для барацъбы з белапалякамі і вярнуўшыміся гаспадарамі памесцяў. Пасля вызвалення Мазыршчыны ад белапольскіх захопнікаў летам 1920 года У. Мазуркевіч зноў настаўнічае ў Загорынах. па-ранейшаму праводзіць актыўную работу сярод сялян.
У рукапісу. а таксама ў прыкладзеным да яго спісу названы і дадзены кароткія звесткі аб дзесятках актывістаў Савецкай улады тых гадоў у Гостаўскім, Баброўскім, Слабадскім, Прудкоўскім сельскіх Саветах. I. Ф. Бобр, А. Г. Багданік, А. Ф. Канавалаў, М. 3. Кашавенка, Г. I. Караткевіч, Д. Ф. Бобр, Т. Б. Гнедзька, Лазарэнка, Шулярэнка і іншыя. Іх вельмі мала засталося цяпер у жывых — прайшло больш паўвека. Але тым і каштоўныя ўспаміны У. І. Мазуркевіча, што яны ўваскрашаюць далёкія падзеі, цяжкія гады, расказваюць аб людзях Палесся, якія пачыналі будаваць у гэтым краі новае жыццё.
Успаміны ў болыпай сваёй частцы прысвячаюцца першым савецкім настаўнікам. Чытаючы рукапіс, міжволі ўспамінаеш вядомыя словы аб тым, што чалавек перш за ўсё слаўны працай, што ён шчаслівы толькі тады, калі часцінку свайго сэрца аддае людзям.

М. КАПАЧ

Тяжёлые, но счастливые годы.

Из воспоминаний одного из первых советских учителей на Полесье В. И. Мазуркевича.

Мне много раз приходилось писать и публиковать рецензии и аннотации на произведения разных авторов. Но здесь дело особое. Книг Владимира Ипатовича Мазуркевича, нашего земляка, участника становления Советской власти на Полесье, одного из первых белорусских учителей, как таковых не существует. Да он и не ставил перед собой подобную цель. Но, движимый добрым чувством рассказать нашей молодёжи о первых годах Советской власти на Мозырщине, показать, как идеи великого Ленина помогли молодому человеку определить своё место в новой жизни, Владимир Ипатович подготовил объёмный рукопис, который послал из Куйбышева Мозырскому райкому КП(б)Б.

Большой жизненный путь прошёл этот человек (4 ноября ему исполнится 80 лет), хотя и не занимал значительных постов: учитель, строитель, инженер-строитель, участник Великой Отечественной войны. О таких говорят: рядовой партии. В жизни Владимира Ипатовича наиболее тяжёлыми, но счастливыми годами по его собственному признанию были 1916—1924 гг. Долгое время он вёл дневник, записи из которого потом легли в основу воспоминаний.

Сын бедного крестьянина деревни Гостов Владимир Мазуркевич осенью 1913 года с большим трудом поступил в Мозырское высшее четырёхклассное училище, где начинает приобщаться к революционной работе. Первые большевистские листовки, первая брошюра В. И. Ленина, первая открытая агитация от имени Мозырского подпольного комитета РСДРП были школой революционной закалки Владимира Мазуркевича.

Грянул Великий Октябрь. Начались коренные социальные преобразования в стране. Они дошли и до самых отдалённых деревень и хуторов глухого Полесья. В деревни направлялись организаторы Советской власти. И среди них — Владимир Ипатович Мазуркевич. Он был счастлив, что ехал в свои родные места.

5 марта 1918 года состоялись первые выборы в Гостовский сельский Совет, секретарём которого выбрали автора воспоминаний. Нелёгкими были первые шаги Советской власти в деревне. Шла острая классовая борьба. Кулаки и их приспешники нередко брались за оружие. Иной раз ночью из-за угла раздавались выстрелы. Но новое время ломало веками сложившийся уклад жизни, меняло характеры людей. В рукописи приведены интересные примеры. Читатель узнает о первом свободном праздновании Первомайского праздника в 1918 году, заседании общественного сельского суда и других фактах.

Осенью того же года В. Мазуркевичу поручили организовать первую советскую школу в соседней деревне Бовгарка. Это была деревня с ужасающей бедностью, окружённая непроходимыми болотами. Неслучайно в Бовгарке свила гнездо религиозная фанатичная секта. Поэтому борьбу за школу пришлось начинать с антирелигиозной работы. Молодой учитель добился созыва общего собрания крестьян, которое приняло решение об открытии школы.

Кроме работы с детьми, учителю, единственному грамотному человеку в деревне, требовалось много времени для объяснения крестьянам советских законов, для организации агитации за новую власть и осуществления её первых мероприятий в деревне.

Через год поветский отдел народного просвещения поручает В. Мазуркевичу организовать первую советскую школу в деревне Загорины. Некоторые уже пытались сделать это, но не получалось: верующие крестьяне во главе с церковным старостой срывали сельские сходы, где решался вопрос о школе.

Не сразу получилось и у Мазуркевича. Снова верующие взяли верх над остальной массой крестьян. Потребовалась настойчивая работа с бедняками, наиболее сознательными жителями деревни. Среди них Владимир Ипатович быстро завоевал авторитет не только преданностью новой власти, но и тем, что его отец в 1892 году призвал односельчан выступить против местного помещика Лянкевича. «Бунтовщика» жестоко избили шашками казаки и жандармы, помещик выселил его из Загорин, а дом разрушил.

На следующем сходке беднота победила. В бывшем помещичьем доме открыли школу. Почти одновременно начались занятия со взрослыми.

Это было тревожное время. В 30 километрах проходила линия Западного фронта. Вскоре вместе с пушечными выстрелами фронт дошёл и до Загорин, появились белополяки. В деревню вернулся бывший помещик. Везде искали «большевика Мазуркевича, секретаря сельсовета и учителя…».

Владимиру Ипатовичу удалось бежать из деревни, вступить в партизанский отряд, сформированный для борьбы с белополяками и вернувшимися владельцами поместий. После освобождения Мозырщины от белопольских захватчиков летом 1920 года В. Мазуркевич снова учительствовал в Загоринах, по-прежнему проводя активную работу среди крестьян.

В рукописи, а также в приложенном к ней списке названы и даны краткие сведения о десятках активистов Советской власти тех лет в Гостовском, Бобровском, Слободском, Прудковском сельских советах. И. Ф. Бобр, А. Г. Богданик, А. Ф. Канавалов, М. З. Кашевенка, Г. И. Короткевич, Д. Ф. Бобр, Т. Б. Гнедько, Лазаренко, Шуляренко и другие. Их очень мало осталось сейчас в живых — прошло более полувека. Но тем и ценны воспоминания В. И. Мазуркевича, что они воскрешают далёкие события, тяжёлые годы, рассказывают о людях Полесья, которые начинали строить в этом крае новую жизнь.

Воспоминания в большей своей части посвящены первым советским учителям. Читая рукопись, невольно вспоминаешь известные слова о том, что человек прежде всего славен трудом, что он счастлив только тогда, когда частицу своего сердца отдаёт людям.

М. Копач